Eerste Deel Eerste Boek

God en zijn zijn of metafysica

16 – Negatieve theologie

“Van God weten wij niets.  Maar dit niet-weten is een niet-weten van God.” Rosenzweig begint anders dan de negatieve theologie. Die begint met “eigenschappen” van God af te tasten en te herleiden tot een “niet”, waar atheïsme en mystiek elkaar ontmoeten. God wordt onbepaalbaar. Rosenzweig begint bij een niet-weten. Hij zoekt God niet als een begrip tussen andere begrippen in het ‘al’, waarmee dat begrip negatief tegenover de andere zou komen te staan. Als dit begrip onvoorwaardelijk zou zijn, zou het een onvoorwaardelijke nietsigheid zijn. Hij zoekt God als een absolute feitelijkheid, als positief begrip. Rosenzweig kiest het niets niet als doel, maar als uitgangspunt. Als doel kiest hij een ‘iets’, namelijk de werkelijkheid Gods.

Opmerkingen:

1             De eerste zin is weldadig. Ik heb boeken gelezen van christelijke theologen die precies weten en uitleggen wie, wat en hoe God is. Zij beroepen zich daarbij soms op Bijbelpassages die dan vaak uit hun verband gerukt zijn en/of bedenkelijk geïnterpreteerd. R. legt uit dat wie zo start, heel veel ballast overboord zal moeten gooien, totdat je niets meer gelooft en atheïst of agnost wordt, ofwel in de (valse) mystiek van bijvoorbeeld New Age terecht komt. Zuidema legt in De gein van het leren uit dat jodendom en christendom als godsdiensten tegenover elkaar staan. De ene godsdienst richt zich met de islam op het handelen, de andere op het geloven van talig vastgelegde dogma’s. ik kom daar nog wel op terug als R. over de islam en het christendom schrijft.

2             Rosenzweig zet in het Eerste Deel een duidelijke structuur op. Metafysica begint met Negatieve Theologie, Metalogica met Negatieve Kosmologie en Meta-ethiek met Negatieve Psychologie. Bij het lezen van deze paragrafen zullen we op eventuele parallellen ingaan.

3             Rosenzweig heeft nu duidelijk met het idealisme gebroken. Hij legt uit dat je in de filosofie God tot een onvoorwaardelijk niets kunt herleiden. Vanuit zijn eigen filosofie, die wel eens als Das Neue Denken is aangeduid, komt hij juist uit bij de werkelijkheid Gods.

4             Alex van Ligten vertaalt Nichtigkeit met nietigheid. Bij dat begrip is er toch nog iets over, hoe nietig ook. Ik zou liever “niets” of “nietsigheid” hebben gebruikt.

5             Met “de man uit Cusa” is Nicolaas, bisschop van Cusa bedoeld, met “de Königsberger” Immanuel Kant.

6             Toch nog weer die beginzinnen. Je zou R. van een rhetorische truc kunnen verdenken in de trant van: “Als je niet in God gelooft, ben je toch nog met hem bezig en speelt hij dus een rol in je denken.” In de Einleitung heeft R. God al genoemd, maar hij heeft hem nog niet benoemd, ook hier niet. Ook de vraag of God bestaat, roert hij – terecht – niet aan. Als wij over het al of niet bestaan van God spreken, hebben wij het over de vraag of God in onze wereld aanwezig is, als zijnde tussen de zijnden dus. R. wijst dit duidelijk als idealistisch denken af. Wij zoeken God niet als een element binnen het al. Zeker als je spreekt over een creatuurlijke wereld, kun je God daarin niet onderbrengen. Als R. schrijft over niet-weten van God, kun je alleen vaststellen dat hij daarbij spreekt over God. Er is sprake van God. Daar houden wij het op.

7             Ik citeer een passage uit Gott spricht die Sprache der Menschen door Inken Rühle om nog wat meer over R.’s Godsopvatting te verhelderen (p. 115). Het gaat hier over de Verdeutschung der Schrift door Buber en Rosenzweig. Ik kan me volledig aansluiten bij het standpunt van R., zoals dit uit deze passage tot ons komt: “Die Weltzugewandtheit dieses Buches ermöglicht es jedoch auch, gerade in der Menschlichkeit heute hier, morgen da das Meht-als-Menschliche zu erkennen. Denn die Bibel ist für Rosenzweig >>>überall menschlich. Aber allerorten kann dieses Menschliche unter dem Lichtstrahl eines Lebenstages durchsichtig werden, derart, dass es diesem Menschen plötzlich in die eigene Herzmitte geschrieben ist und ihm das Göttliche im menslich Geschriebenen für die Dauer dieses Herzschlags ebenso deutlich und gewiss ist wie eine Stimme, die er in diesem Augenblick in sein Herz rufend vernähme. Nicht alles in der Schrift gehört ihm, - heute nicht und nie. Aber er weiss, dass er allem gehört. Diese Bereitschaft, sie allein, ist, auf die Schrift gewendet, sein Glaube. Ist es nicht klar, dass auf dem Grunde solchen Glaubens die Schrift anders gelesen und also auch anders gemittelt werden muss als Luther las und mittelte?<<  In diesen Worten wird deutlich, dass der Glaubensbegriff, den Rosenzweig verwendet, ein wesentlich andere rist als der Kracauers und Luthers. Der Mensch ist in der Neuzeit nicht einfach mehr entweder ein Gläubiger oder ein Ungläubiger. Vielmehr ist er nach Rosenzweigs Einschätzung beides zugleich, er glaubt und zweifelt. Wer sol ebt, kanna n die Bibel nur mit einer Bereitschaft zum Glauben und Unglauben herantreten. Ähnlich hatte Rosenzweig sich auch schon einige Jahre zuvor geäussert, als er an seine Mutter schrieb, es komme gar nicht darauf an, ob man an Gott glaube, sondern allein darauf, dass man die Welt um sich herum wahrnehme und sich der Möglichkeit , dass Gott darin vorkomme, nicht von vornherein verschliesse. Mit solcher Unvoreingenommenheit darf und soll sich der moderne Leser auch der Bibel nähern.”